Posted by Phù Vân + (136..98.176) on May 13, 2022 at 20:37:38:
In Reply to: Re: Bá tâm tịnh (tiếp theo ở dưới đem lên đây) posted by Phù Vân on May 13, 2022 at 20:33:56:
Đọc “Khung trời cũ” thơ Tuệ Sỹ - Châu Thạch
14/05/2019
Tuệ Sỹ
KHUNG TRỜI CŨ
Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh măi trên đồi hoang
Phút vội vă bỗng thấy ḿnh du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn
Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở
Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan
Cười với nắng một ngày sao chóng thế
Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng!
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn
Tuệ Sỹ
Tuệ Sĩ là một nhà thơ được mến mộ, một thiền sư được kính trọng. Ngài c̣n là một tù nhân lương tâm chịu án tử h́nh. Cuộc đời ngài và thơ ngài đă được viết hàng ngàn trang và sẽ đi vào lịch sử, văn học sử. Bài thơ “Khung Trời Cũ” của ngài là một bài được nhà thơ Bùi Giáng, cũng là một nhà thơ được trọng vọng bậc nhất Việt Nam đánh giá là một bài thơ “đă trùm lấp hết chân trời mới cũ Đường Thi Trung Hoa tới Siêu Thực Tây Phương.”
Trước hết, ta hăy thưởng thức khổ đầu của bài thơ “Khung Trời Cũ”:
Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ
Áo màu xanh không xanh măi trên đồi hoang
Phút vội vă bỗng thấy ḿnh du thủ
Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn
B́nh về ba chữ “đôi mắt ướt”, nhà thơ Bùi Giáng đă viết: “Đôi mắt ướt? Đôi mắt của ai? V́ sao ướt? V́ lệ trào, hay là v́ quá long lanh? Thi sĩ không nói rơ. Ấy là giữ một khoảng trống vắng lặng phóng nhiệm cho thơ. Tha hồ chúng ta tự do nghĩ hai ba lối. Hoặc là đôi mắt thi nhân ướt trong hiện tại v́ nhớ nhung một trời hội cũ. Hoặc là đôi mắt giai nhân nào long lanh dịu mật như nước suối chan ḥa, soi bóng một khung trời hội cũ bất tuyệt nào, mà ngày nay tại hạ đă đánh mất rồi chăng?”
Bùi giáng không b́nh hai chữ “tuổi vàng. Thế nhưng ta biết “tuổi vàng” cũng có nhiều nghĩa. Tuổi vàng là tuổi thời thanh xuân trẻ đẹp. Tuổi vàng cũng là tuổi về già như lá vàng ảm đạm.
Về cụm từ “khung trời hội cũ” Bùi Giáng viết: “Đôi mắt ướt tuổi vàng /Khung trời /Hội cũ. Xin xuống gịng thư thả như thế. Ắt nh́n thấy chất trang trọng dị thường của hoài niệm. Hoài niệm ǵ? - Cung trời hội cũ. Một hội đạp thanh? Một hội nao nức? - "Giờ nao nức của một thời trẻ dại?".
Về câu thơ “Áo màu xanh không xanh măi trên đồi hoang” nhà thơ Bùi Giáng viết: “Áo nào màu xanh? Màu xanh màu chàm của cô gái Mán gái Mường, gái núi nào xưa kia băng rừng và thi nhân đă ngẫu nhiên một lần nh́n đắm đuối?” Bùi giáng cho biết, Tuệ Sĩ vốn xưa kia có một thời ở Lào nên có thể “áo màu xanh” là áo của cô gái Lào thuở ấy.
Đọc khổ thơ nầy, Châu Thạch liên nghĩ đến “đôi mắt ướt” không phải là đôi mắt lệ trào mà cũng không phải là đôi mắt long lanh. Ở đây Tuệ Sĩ không nói rơ đôi mắt của ai những có thể hiểu ngầm là đôi mắt cúa chính nhà thơ.
Nhà thơ là một tu sĩ đầy đạo hạnh, cho nên khó mà ngài chú ư đến một đôi mắt long lanh của giai nhân nào đó để đến nỗi thành thơ, cho nên cũng khó mà làm cho đôi mắt ngài ướt lệ bởi cái tâm ngài đă đi vào cơi tịnh, không khóc cười cho sinh diệt của trần gian.
Vậy “đôi mắt ướt” của Tuệ Sĩ là đôi mắt ǵ? Đó là đôi mắt huệ. “Đôi mắt thấu rơ, thông suốt, vượt ra ngoài chấp trước, không hề vương vấn, không hề lưu lại, không ch́m nơi cảnh, chẳng đọng nơi tâm, phủ sạch mê mờ. Nh́n mà không đắm, thấy mà không vương không khởi, thấy đơn thuần chỉ là thấy, thấy như là không thấy, thấy một cách rơ ràng chân thật, thấy trọn vẹn tận cùng thể tánh các pháp, cái thấy đó mới là đích thực”. Cái thấy đó nằm trong “đôi mắt ướt” của thi nhân.
Từ quan niệm về cái thấy trong đôi mắt ướt của thi nhân, Châu Thạch nghĩ rằng hai chữ “tuổi vàng” cũng không để chỉ thời thanh xuân trai trẻ hay thời già lăo của đời người. Bởi v́ với cái nh́n Phật pháp như thế, th́ những biến động vô thường của kiếp sống, ngài sẽ thấy xa hơn một đời người ngắn ngủi..
Vậy th́ “tuổi vàng” ở đây là tuổi của linh hồn, tức là tuổi mà linh hồn tồn tại qua bao nhiêu kiếp cho đến nay. Hiểu như thế v́ chúng ta suy diễn từ cụm từ “khung trời hội cũ” của câu thơ. Ta để ư đến chữ “hội”. Hội là tề tựu lại, là tập trung lại. Vậy “khung trời hội cũ” là khung trời của bao nhiêu kiếp sống mà nhà thơ đă trăi qua được hoài niệm lại, hay được thấy lại trong đôi mắt ướt là đôi mắt thông tuệ, đôi mắt nh́n thấy bánh xe luân hồi đă quay trong những đời quá khứ của thi nhân.
Vậy th́ qua câu thơ “Đôi mắt ướt tuổi vàng khung trời hội cũ” có thể hiểu Tuệ Sĩ đă “quán” được, nghĩa là đă thấy được quá khứ, thấy được những tiền kiếp của linh hồn ḿnh.
Từ câu thơ thứ hai “Áo màu xanh không xanh măi trên đồi hoang” ta liên nghĩ đến bốn câu trong bài thơ “Hợp Tan” của Vũ Hàng Chương:
Phải chăng từ độ ấy quan san
Trời Đất cùng nhau nỗi hợp tan
Nhưng chỉ ḿnh ta phai áo lục
C̣n Khanh sau trước vẫn hồng nhan
(Hợp tan)
Đọc Vũ Hoàng Chương ta hiểu “áo lục” là áo của thi nhân hay nói chung là áo của kẻ sĩ, của người nho nhă. Do vậy ta suy diển được câu thơ “Áo màu xanh không xanh măi trên đồi hoang” nói về sự phai màu của chiếc áo kẻ sĩ phải dăi đầu nắng mưa nơi thâm sơn cùng cốc.
Như thế “Áo màu xanh” chắc chắn không phải của một nàng trinh nữ nào đó trên đất Mường hay trên đất Lào xa xôi mà một tu sĩ Phật pháp cao thâm như Tuệ Sĩ có thể lưu lại trong tâm ḿnh bởi “một lần nh́n đắm đuối”. Cho dầu Tuệ Sĩ là một nhà thơ chăng nữa, th́ dưới con mắt đạo mạo cúa bậc chân tu, cái nh́n “áo màu xanh” phải đem đến một suy tư cao hơn với cái nh́n trần tục như ta.
Vậy th́ qua thơ, ta có thể h́nh dung Tuệ Sĩ đang ngồi một ḿnh trên đồi cao vắng vẽ, quán tưởng thấy tiền kiếp của ḿnh, và bởi một phút nh́n thấy bất ngờ đó, nhà thơ biết được linh hồn ḿnh lang thang qua bao thế hệ như là một tên du thủ: “Phút vội vă bỗng thấy ḿnh du thủ”. Du thủ du thực hiểu nghĩa xấu là chơi bời lêu lỏng, xấu xa, hung bạo. hiểu theo nghĩa b́nh thường th́ là người nay đây mai đó, sống lông bông không ổn định.
Du thủ hiểu theo nghĩa thơ Tuệ Sĩ là một con người cô đôc đi măi mê trong vô định, từ kiếp nầy lang thang qua kiếp khác, để bây giờ ngồi đây “Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn”.
Khuya là h́nh ảnh cúa đêm thế gian mờ tối, trăng tàn là sự sáng của trăng sắp tắt, hay là h́nh ảnh của đời người đi qua muôn kiếp, chẳng khác chi những đêm trăng tàn trên trần thế.
Tuệ sĩ đă “Thắp đèn khuya ngồi kể chuyện trăng tàn”. Nhà thơ kể cho ai nghe đây? Kể cho ḿnh nghe, trước sự vô thường, phôi pha, biến động thầm lặng của đất trời:
Từ núi lạnh đến biển im muôn thuở
Đỉnh đá này và hạt muối đó chưa tan
Cười với nắng một ngày sao chóng thế
Nay mùa đông mai mùa hạ buồn chăng!
Nhà thơ Bùi Giáng đă b́nh khổ thơ nầy như sau:
“Thy nhân đă mấy phen ngồi ngó trăng tàn? Ngồi trên một đỉnh đá? Bốn bề rừng thiêng giăng rộng ngút ngàn màu trăng xanh tiếp giáp tới chân trời xa xuôi đại hải? Đỉnh đá và hạt muối là hai chốn kết tụ tinh thể của núi và biển. Đỉnh đá quy tụ về mọi hương màu trời mây rừng rú. Hạt muối chứa chất cái lượng hải hàm của trùng dương. Đó là cái bất tận của tâm t́nh dừng sững tại giữa tuyết nguyệt phiêu du”
Nhà thơ Tuệ Sĩ đă đem đỉnh đá và hạt muốn đặt ngang nhau. Ta thây hạt muối tan mau, đỉnh đá tồn tại ngàn năm nhưng rồi cũng sẽ tan một thời kỳ nào đó, Hiện giờ cả hai chưa tan nhưng sự phù du của nó có khác ǵ nhau. Đối với thiên nhiên “ngàn năm như một ngày, một ngày như ngàn năm”vậy. Nhà thơ hiểu luật vô thường nên cười với một ngày nắng qua mau và tự tại khi thấy nay mùa đông mai đă mùa hạ rồi.
Khổ thơ cho ta thấy một thế giới lạnh lùng biến động, muôn vật đều đồng một thể, thay đổi trong cái thời gian lạnh lùng mà sự ngắn dài của tháng năm trở thành vô nghĩa. Khổ thơ cũng dạy nh́n đời bằng cái tâm trung tính, vắng lặng với nụ cười như nụ cười vô tư trong nắng.
Cuối cùng nhà thơ tự thú ḿnh chưa già mà đă mỏi gối chồn chân:
Đếm tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối nguồn xa ngược nước xuôi ngàn
Ở vế thơ trên Tuệ Sĩ nói ḿnh đang ngồi trên “Đỉnh đá nầy” để thấy “đồi hoang”, “núi lạnh” và “biển im”. Vậy nhưng bây giờ nhà thơ “ngó lại” th́ thấy “ bốn vách tường ủ rủ”. Đây là bức tường của những kiếp nhân sinh, bức tường khổ đế, bức tường sinh lăo bệnh tử. Đúng ra là bức tường thời gian nhốt bánh xe luân hồi trong đó để Tuệ Sĩ hay loài người cứ phải lang thang trong đó vạn ngàn năm.
Bài thơ cho ta thấy một tuổi vàng, một tuổi muối, một tuổi đá đều như nhau cả, Tất cả sẽ từ tuổi nầy đi qua tuổi khác, lang thang trong thời gian vô định như bốn bức tường nhốt linh hồn ta trong trủng bóng chết đời đời mà dầu tu hành như thiền sư cũng chưa thể thoát ra! Đọc bài thơ linh hồn ta cảm nhận được hết cái thú đau thương là cái thú được nghe tiếng thơ trong sáng vô biên viết về sự trầm tư trong linh hồn cúa một thiền sư đức cao trọng vọng.
Châu Thạch